Cis Ne Demek?

Cis Ne Demek?

• 26/06/2024
• Gökay

“Cis” bir hakaret değil, sadece bir sıfat.

Yazar: Quispe López

Yayınlayan: them.

What Does “Cis” Mean, And Is It Bad?

Yayın tarihi: 16 Nisan 2024

Çeviren: Gökay

Bu kelimeyi, Z kuşağı akraban senin için kullandı; Elon Musk geçen sene bunu bir hakaret saydı ve şimdi kafanı kaşıyıp şunu merak ediyor olabilirsin: “Cis ne demek ve neden insanlar bana böyle sesleniyor?”.

Cisgender* kısaltması “cis”, doğduğunda atanan cinsiyetiyle kendini tanımlayanları ifade ediyor. Cis, çoğu zaman, doğumda kendilerine atananla cinsiyetle uyumlu olmayan kişileri tanımlayan “trans” kelimesinin “tersi” olarak düşünülüyor. Genellikle “heteroseksüel” (het) ile birlikte kullanılsa da "cis", cinsel yönelimi değil cinsiyeti ifade ediyor. Bu da “cis” ve “heteroseksülin” birbirini dışlamadığı veya “cis” tanımlamasının "heteroseksüel" yerine kullanılamayacağı anlamına geliyor.

Cis, kişinin cinsiyetiyle olan ilişkisini anlatan kelimelerden sadece biri olmasına rağmen; muhafazakar kanaat önderleri, aşağılayıcı şekilde kullanılıyor diyerek, trans haklarına karşı savaşlarının bir parçası olarak kasten kelimenin anlamını çarpıttılar. 

Fakat dil önemlidir. Cis terimi yakın zamana kadar günlük dile giremedi çünkü geçmişte translar şu an olduklarından daha az görünürken, “cisgender” olmak konuşulmadan kabul edilen bir normdu. Cis gibi bir kelimenin olması önemli çünkü böyle bir kelime olmadan trans ve nonbinarylerin** yaşadıkları “normal” değil ve "cisgender" olmak normalmiş gibi ima oluşuyor. Sonuç olarak, birine cis demek bir hakaret değil; bu sadece ayrıcalığı adlandırmanın ve kişilerin cinsiyet kavramıyla olan ilişkisini ve tarihini tarif etmenin bir yolu.

Heteroseksüel olduğu halde LGBTİ+ haklarına destek vermek isteyen ve "cisgender" olmanın ve size cis denerek seslenilmesinin anlamı hakkında daha fazla şey öğrenmek isteyen herkes, sıkça sorulan sorulara aşağıda verilmiş cevapları okuyabilir: Cisgender ne demek? Bu terim nereden çıktı? “Cishet” ne demek? Neden böyle bir terime ihtiyacımız var? “Cis” bir hakaret mi? Birinin “cis” olduğunu nasıl anlarım?

“Cisgender” ne demek?

“Cis” (sis olarak telafuz edilir) cisgender teriminin kısaltmasıdır yani doğduğunuzda atanan cinsiyetle kendinizi tanımladığınız anlamına geliyor. Örneğin bir “cisgender” kadın, doğduğunda cinsiyeti kadın olarak atanmış ve hayatında kendisini kadın olarak tanımlaya devam eden kişidir. Aynısı cisgender bir erkek için de geçerli: Eğer doğduğunda o kişiye erkek dendiyse ve bu kişi kendisini erkek olarak tanımlamaya devam ediyorsa o zaman bu kişi cis’tir.

Cis kendi başına illaki bir cinsiyeti ifade etmiyor. Bu terim daha çok, belli bir cinsiyetle olan deneyimi ve ilişkiyi tanımlıyor. Misal, “erkek” ve “kadın” terimlerinin ikisi de bir cinsiyet kimliği; cis ve trans ise bu cinsiyet kimlikleriyle olan farklı deneyimleri ifade ediyor. Örneğin, bir trans erkek ile bir cis erkeğin ikisi de erkek; ama muhtemelen erkekliğe nasıl geldiklerine dair farklı deneyimlere sahipler.

“Cisgender” terimi nereden çıktı?

Latincede cis, “karşı tarafta olan” anlamına gelen “trans” kelimesinin aksine, kabaca “aynı tarafta olmak” anlamına geliyor. Cis ve trans kelimelerinin ikisi de ismin önüne bir ek olarak kullanılıyor, özellikle kimyada moleküller arasındaki kimyasal ilişkiyi yani moleküller içindeki farklı atom konumlarını tanımlamak için kullanılıyorlar. 

Northwestern Üniversitesi’nde Afrikan-Amerikan Çalışmaları profesörü olan Dr. Marquis Bey’e göre, 1900’lerin başında Alman seksolog Ernst Buchard “cisvestitismus” terimini cinsiyet normlarına uygun giyinen ve “transvestitismus” terimini de karşı cinse özgü kıyafetler giymiş kişiler için kullanana kadar cis ve trans terimleri insanları ifade etmiyordu. Kuir toplulukların deneyimlerini anlatmak için bu dili benimsemesiyle, toplumsal cinsiyet için cis ve trans kelimelerinin kullanılması ancak 20. yüzyılda gelişti.

Amerikan Tarih Derneği’nin blog sayfası AHA Today’e göre, “cisgender” terimi 1994 yılına kadar ortaya çıkmamış ve trans topluluğunun ilk çevrimiçi buluşma noktalarından biri olan Usenet’te sözlüğe kazandırılmıştır. Bu terimin popüleritesi trans çevrimiçi alanlarında hızlıca yayılmış ve dijital olmayan gündelik yaşama kadar gelmiştir. Time Magazine’e göre 2014 yılında trans medya ve görünürlüğü kırılma noktasını yaşamış ve “cis”, “nonbinary” gibi terimler ana akım medyaya giriş yapmıştır.

Cishet ne demek?

Cis, cinsiyet deneyimini; heteroseksüelin kısaltması olan het ise cinsel yönelimi ifade ediyor. Cis bireylerin hepsi het değil, cis lubunyalar var. Heteroseksüel insanların hepsi cis değil, heteroseksüel translar var. “Cishet” kesinlikle hem heteroseksüel hem de cisgender olan kişileri ifade eder.

Neden bu terimlere htiyacımız var?

Sözcükler, etrafımızdaki dünyayı ve kimliklerimize dayanan farklı gerçekliklerimizi betimlemek için önemli araçlardır. “Cisgender” basitçe insanların cinsiyetleri ile olan ilişkisini anlatan ve tabii ki altındaki ayrıcalığı ve sosyal statüyü ima eden bir kelimedir. Özellikle trans gençlerin sağlık ve kamusal alandaki varoluşlarını hedef alan ayrımcı yasal düzenlemelerin saldırısıyla karşı karşıya olduğu bir dönemde, cis kişilerin cinsiyet deneyimleri nedeniyle hedef alınmama ayrıcalığına sahip olduğunu teslim etmek önemli bir hal alıyor.

Fakat bu demek değildir ki cisgender kişiler, etnik köken ve sınıf gibi diğer ezilen kimliklerinden dolayı baskılanmazlar. Cis terimini kullanmak sadece dünyayı nasıl deneyimlediğimiz anlatırken önemli olan bir tanımlayıcıdır.

Biri bana “cis erkek” dedi. Cis bir hakaret midir?

Bu sorunun kısa cevabı “hayır”. Daha önce bu yazıda belirttiğimiz gibi, cis sadece doğumda atanmış cinsiyetleriyle kendilerini tanımlayan kişiler için bir tanım. Eğer biri size “cis erkek” diyerek sesleniyorsa, bunu bağlamında düşünmek önemli: Bunu sadece sizle ilgili bir hakikati anlatmak için kullanıyor? Yoksa cinsiyetçilik ve transfobi gibi sizin deneyimlemediğiniz sosyal baskılardan mı söz etmek için kullanıyor? Ayrıcalıktan bahsetmek ne kadar zor gelse de cinsiyetinizin sizi ayırdığı noktaları bilmek ve üzerinde düşünmek önemlidir. Tüm kelimeler gibi cis de basit bir tanımlayıcı olabilir ancak aynı zamanda konumsallığı veya ayrıcalığı da gösterebilir. Ancak cis teriminin aşağılayıcı olduğu fikri yanlıştır.

Birinin cisgender olduğunu nasıl bilebilirim?

Kısa cevap, bir şekilde bu bilgiyi öğrenene kadar bilemeyeceğinizdir. Başka bir deyişle, bu "anlayabileceğiniz" veya "varsayabileceğiniz" bir şey değildir. İnsanların cinsiyet kimliğine saygı duymak, onları doğru şekilde cinsiyetlendirmek ve onlara nezaketle davranmak, bir kişinin cis veya trans olup olmadığını tespit etmeye çalışmaktan daha önemlidir. Bir kişiyi yakından tanırsanız, büyük olasılıkla bu bilgi kendini gösterecektir. Ya da sohbetinizin içindeki bir konu ise insanlar kendileri hakkındaki bu bilgiyi paylaşabilirler.

Özellikle kamusal alanda birine cis mi yoksa trans mı olduğunu sormak, kendini güvende hissetmediği ortamlarda cinsiyet kimliğini paylaşmak konusunda baskı hissedebilecek translar için rahatsız edici bir durum yaratabilir. Şüpheye düştüğünüzde anlamlı ipuçlarını dinleyin ve saygılı olun.

*Çevirmenin notu: Türkçesi “natrans” olan “cisgender” terimi, bu terimin “cis” eki ile arasındaki ilişkiyi gösterebilmek için çevirilmeden bu yazıda doğduklarında atanmış cinsiyetleriyle kendilerini tanımlayan bireyleri ifade etmek için kullanılmıştır.

** Non-binary: Cinsiyetini ikili cinsiyet rejiminin içinde tanımlamayan, yani kadın ya da erkek olmayanlar.